Szkoła Niedzielno–Rzemieślnicza w Końskowoli została założona w 1835 r. Należała ona do nielicznych placówek tego rodzaju na Lubelszczyźnie, które zajmowały się kształceniem młodego pokolenia rzemieślników. Inne takie szkoły znajdowały się np. w Opolu (Lubelskim), czy Lublinie. Poza szkołą niedzielno–rzemieślniczą w Końskowoli funkcjonowały jeszcze dwie inne: elementarna, do której mogli uczęszczać zarówno chłopcy jak i dziewczynki, oraz szkoła ewangelicka.

Szkolnictwo w XIX–wiecznej Końskowoli borykało się z wieloma problemami. Jednym z nich było samo miejsce, w którym mieściła się szkoła. Początkowo zajęcia odbywały się w najmowanym lokalu, ale w wyniku problemów finansowych przystąpiono do wybudowania własnego budynku. W szkole znajdowały się pomieszczenia, w których uczyli się zarówno uczniowie szkoły elementarnej i rzemieślniczo–niedzielnej. Ponadto było kilka pokoi do zamieszkania przez nauczyciela.

Dla obydwu placówek nauczyciel był jeden, a pensję otrzymywał jedynie za nauczanie w szkole elementarnej. Za wykłady w szkole rzemieślniczo–niedzielnej nie otrzymywał wynagrodzenia, przez co nauczyciele często skarżyli się na szczupłość swoich dochodów, a nawet starali się o przeniesienie do innej szkoły. W momencie funkcjonowania obu szkół w XIX w. nauczycielami byli: Augustyn Sielski (tylko w szkole elementarnej), Tadeusz Krystek, Ignacy Jastrzębski, Karol Piotrowski i Karol Borysik.

Szkoła utrzymywana była między innymi ze składek członków Stowarzyszenia Szkolnego, do którego wchodziły wsie: Witowice, Opoka Stara Wieś. Brak funduszy widać było choćby w braku książek czy podstawowych materiałów do nauki. Problemem były także nieporozumienia między nauczycielami oraz końskowolskim duchowieństwem, w postaci np. wykorzystywania uczącej się młodzieży przez duchownych do prac przy ogródkach lub kościelnych budynkach.

Przy sporządzaniu niniejszej bazy końskowolskich uczniów wykorzystano jednostki z zespołu Gimnazjum Wojewódzkie Lubelskie o numerach 721 i 960. Zawierają one dokumentację szkolną, w której najbardziej wyjątkowe są listy uczniów, nazywanych także terminatorami. W listach możemy odnaleźć takie informacje jak imię i nazwisko ucznia, wiek, postęp w nauce, zachowanie (konduita), nazwę profesji jakiej się uczył, imię i nazwisko majstra, klasę oraz oddział do którego uczęszczano.

W wyniku indeksacji list terminatorów szkoły rzemieślniczo–niedzielnej z lat 1835–1864 powstała niniejsza baza licząca ponad 300 rekordów.  Przy każdym z uczniów podano najważniejsze dane, do których zaliczyłem imię i nazwisko ucznia, obecność w danym roku szkolnym, profesja, informacja o uzyskanym tytule czeladnika, dane o rodzinie, oraz pozostałe przydatne informacje, które zostały zamieszczone w uwagach.

Mam nadzieję, że opracowana baza okaże się przydatna wszystkim użytkownikom. W niedalekiej przyszłości zostanie poszerzona o szkołę elementarną w Końskowoli.

Więcej informacji o zespole Gimnazjum Wojewódzkie Lubelskie znajduje się na stronie: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/2739

Autor opracowania i indeksu: Jacek Chojnowski