Szkoła Elementarna i Rzemieślniczo-Niedzielna w Lublinie

Po upadku Rzeczpospolitej w 1795 roku, Lubelszczyzna trafiła do zaboru austriackiego. Nowe władze natychmiast przystąpiły do likwidacji wszelkich przejawów polskości, podjęto także walkę z językiem polskim jako elementem najbardziej widocznej odrębności państwowej. Wiele szkół zamknięto lub przemianowano na niższego stopnia. Językiem oficjalnym stał się austriacki, zaś program nauczania był wsteczny i pozbawiony dawnego, oświeceniowego postępu.

W 1807 roku powstało Księstwo Warszawskie (1807-18015). Powołano do życia polskie władze państwowe, które przystąpiły do reorganizacji szkolnictwa. Po wygranej wojnie z Austrią, do Księstwa Warszawskiego przyłączono tereny zajęte przez to państwo po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej. Na nowo przyłączonym terenie zaczęła funkcjonować Komisja Dozoru Edukacji, której zadaniem było zreformowanie szkolnictwa. Przywrócono język polski, historię i geografię kraju ojczystego oraz wprowadzono nauczanie języka francuskiego. W Departamencie Lubelskim szkolnictwem miała zarządzać Izba (później Dyrekcja) Edukacyjna, której przewodził Stanisław Kostka Potocki. Szkoły elementarne za jego kierownictwa stały się świeckie, praktyczne i o patriotyczno-obywatelskim charakterze.

W wyniku starań departamentowego dozoru szkolnego, który pod kierunkiem księcia Macieja Jabłonowskiego działał na terenie departamentu lubelskiego, już w 1810 roku powstała w Lublinie pierwsza publiczna szkoła elementarna. W tym okresie obok szkoły lubelskiej, na terenie departamentu działało jedynie 10 tego typu szkół, zaś dzięki staraniom dozoru szkolnego, już w kolejnym roku liczba ta wzrosła do 39.

Po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815-1915) szkolnictwo powierzono nowo powstałej instytucji, Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pod kierunkiem Stanisława Kostki-Potockiego następował rozwój szkolnictwa elementarnego, zaś po jego dymisji w 1820 roku, stery przejął Stanisław Grabowski określany mianem wstecznika i klerykała. Za jego kadencji nastąpił faktyczny zanik szkolnictwa elementarnego na wsi, zaś w miastach funkcjonowanie tych szkół było możliwe dzięki wsparciu urzędów municypalnych (miejskich).

Do szkoły elementarnej mogła uczęszczać młodzież w wieku 6-15 lat obojga płci, bez względu na narodowość i wyznanie. Uczniowie wywodzili się z niższych klas społecznych tj. chłopskiego i mieszczańskiego. W szkole uczono religii, czytania i pisania w języku polskim, podstawowych zagadnień związanych z arytmetyką oraz posługiwania się takimi jednostkami jak miara i waga oraz obrót pieniądzem. Zdarzało się, że w takiej szkole uczono języka rosyjskiego i łacińskiego oraz przyrody i geografii. Szkołą, w której przekazywano dodatkową wiedzę była m.in. Szkoła Elementarna w Lublinie, która pod kierunkiem Jana Ciepielewskiego osiągała dobre wyniki.

W 1833 roku ustawa o szkolnictwie przerzuciła obowiązek nadzoru nad szkołami elementarnymi na proboszczów i dziedziców, zaś utrzymanie szkoły miało odbywać się z dobrowolnych składek ludności zamieszkującą wsie i miasta. Był to poważny krok wymierzony przeciwko szkolnictwu, które z braku odpowiednich funduszy borykało się z coraz większymi problemami. Kolejna ustawa z 1840 roku zrównała szkolnictwo Królestwa Polskiego z bardzo zacofaną oświatą Imperium Rosyjskiego, co doprowadziło do jeszcze większego upadku. Decyzja cara z 1851 roku o braku obowiązku wysyłania dzieci do szkół elementarnych pogłębiła tylko ten stan. Warto przytoczyć w tym kontekście wyliczenia prof. W. Śladkowskiego, który liczbę szkół elementarnych w guberni lubelskiej w 1840 roku określił na 108 i 4975 uczniów zaś w 1860 było już 87 szkół w których uczyło się 4395 uczniów. Po powstaniu styczniowym sytuacja szkół była dość nieciekawa. Warto zaznaczyć że w połowie lat 70tych XIX wieku, w Lublinie funkcjonowało tylko 6 szkół elementarnych.

W 1819 roku w Lublinie powstała szkoła rzemieślniczo-niedzielna. Była to pierwsza w Lublinie a druga po warszawskiej szkoła przeznaczona dla terminatorów i uczniów, chcących w przyszłości zostać rzemieślnikami. Siedziba szkoły mieściła się w lokalu Szkoły Elementarnej w Lublinie, zaś nauczycielem był wspomniany wcześniej Jan Ciepielewski. Szkoła posiadała dwie klasy, w których uczyło się między 100-150 uczniów w wieku 8-30 lat. W szkole uczono czytania i pisania, obliczeń rachunkowych, elementy technologii, chemii oraz mechaniki.

Na stronie Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego publikujemy zachowane w Archiwum Państwowym w Lublinie spisy uczniów Szkoły Elementarnej i Rzemieślniczo-Niedzielnej w Lublinie. Wierzymy, że odnalezione tam informacje wzbogacą Państwa opracowania rodzinne i dostarczą odpowiednich informacji potwierdzających edukację.

Piotr Glądała, Łukasz Mazurek.

Nazwisko i imię	Rok zapisu	Miejsce zam. Rodziców	Zawód ojca	Uwagi	Archiwum	Zesp.	Syg.
(?) Henryk	1825	Lublin	Kupiec	Wyblakły tusz	AP Lublin	542/1	3
(?) Jędrzej	1825	Lublin	(?)	Wyblakły tusz	AP Lublin	542/1	3
(Mag..ski) Józef	1827	Lublin	Żebrak		AP Lublin	542/1	3
(Orkowski?) Józef	1825	Lublin	Konował		AP Lublin	542/1	3
Akenczys Stanisław	1825	Lublin	Szynkarz		AP Lublin	542/1	3
Arzt Samuel	1825	Lublin	Doktor		AP Lublin	542/1	3
Beer Antoni	1825; 1826; 1827	Lublin	Piekarz		AP Lublin	542/1	3
Bem Antoni	1827	Garbów	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Bem Ludwik	1827	Garbów	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Bocheński Grzegorz	1826	Lublin	Woźny Trybunału w Lublinie		AP Lublin	542/1	3
Bock Jan	1827	Lublin	Cieśla	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Borowski Aleksander	1825; 1826	Lubartów	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Borowski Józef	1825	Lubartów	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Borsukiewicz Wincenty	1826; 1827	Lublin	Bednarz		AP Lublin	542/1	3
Bossakiewicz Mikołaj	1827	Lublin	Komornik		AP Lublin	542/1	3
Bossakiewicz Witold	1826; 1827	Lublin	Komornik		AP Lublin	542/1	3
Broniewski Józef	1825	Lublin	Stolarz		AP Lublin	542/1	3
Cękalski Antoni	1825; 1826	Lublin	Archiwista		AP Lublin	542/1	3
Chojnacki Józef	1826; 1827	Lublin	Stolarz		AP Lublin	542/1	3
Chrzanowski Jan	1826; 1827	Lublin	Ogrodnik		AP Lublin	542/1	3
Czarnecki Teofil	1827	Klesztów	Kucharz		AP Lublin	542/1	3
Czernatowicz Piotr	1827	Lublin	Rzeźnik		AP Lublin	542/1	3
Czerwiński Jan	1825; 1826; 1827	Lublin	Murarz		AP Lublin	542/1	3
Danoski Antoni	1825	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Dąbrowski Józef	1826; 1827	Rejowiec	Posesor		AP Lublin	542/1	3
Dembiński Antoni	1826	Lublin	Kancelista		AP Lublin	542/1	3
Dębicki Onufry	1826	Lublin	Żołnierz		AP Lublin	542/1	3
Dobrowolski Antoni	1827	Lublin	Stróż		AP Lublin	542/1	3
Dobrowolski Marcin	1825	Lublin	Fraktjer		AP Lublin	542/1	3
Dolański Juliusz	1825	Stawice	Dzierżawca		AP Lublin	542/1	3
Domański Ludwik	1827	Blinów	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Domański Tomasz	1826; 1827	Łuszczów	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Dremont Michał	1827	Lublin	Stolarz		AP Lublin	542/1	3
Dremont Teofil	1826/ 1827	Lublin	Stolarz		AP Lublin	542/1	3
Dudziński Franciszek	1825; 1826	Lublin	Piekarz		AP Lublin	542/1	3
Dudziński Szymon	1825	Lublin	Piekarz		AP Lublin	542/1	3
Dwojakowski Antoni	1827	Lublin	Strażnik tabaczny		AP Lublin	542/1	3
Dybowski Antoni	1825	Lublin	Pisarz solny		AP Lublin	542/1	3
Faltyn Ludwik	1825; 1826; 1827	Lublin	Wyrobnik	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Filipowicz Tomasz	1825	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Finkowski Antoni	1825; 1826; 1827	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Fogel Józef	1827	Lublin	Kapelusznik		AP Lublin	542/1	3
Gałecki Jan	1827	Lublin	Stolarz		AP Lublin	542/1	3
Gottlib Ehrenfried	1825; 1826	Lublin	Rękawicznik	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Grabowski Leopold	1826; 1827	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Holub Antoni	1825	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Janiszewski Ksawery	1827	Moszenki	Dziedzic		AP Lublin	542/1	3
Januszowski Ksawery	1826	Moszynki	Dziedzic		AP Lublin	542/1	3
Jasiński Józef	1827	Lublin	?		AP Lublin	542/1	3
Kalinoski Tomasz	1826; 1827	Lublin	Rolnik, radny gminy		AP Lublin	542/1	3
Kaliński Feliks	1826; 1827	Lublin	Urzędnik		AP Lublin	542/1	3
Kaliński Franciszek	1826; 1827	Lublin	Urzędnik		AP Lublin	542/1	3
Kawanoski Jan	1827	Lublin	Szynkarz		AP Lublin	542/1	3
Kierkierewicz Ignacy	1827	Lublin	Mydlarz		AP Lublin	542/1	3
Klimczyński Franciszek	1826; 1827	Lublin	Cieśla		AP Lublin	542/1	3
Klinowski Jędrzej	1825	Lublin	Malarz		AP Lublin	542/1	3
Kobrzyński Franciszek	1825	Lublin	Kowal		AP Lublin	542/1	3
Komornicki Wincenty	1825	Lublin	Dozorca		AP Lublin	542/1	3
Kondycki Walenty	1826; 1827	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Korybut Franciszek	1825; 1826; 1827	Lublin	Lokaj		AP Lublin	542/1	3
Kotwicki Szymon	1827	Lublin	Furman		AP Lublin	542/1	3
Kozubowski Ferdynand	1825; 1826	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Kozyrski Józef	1826	Lublin	Woźny		AP Lublin	542/1	3
Kredycki Hipolit	1825	Lublin	Tokarz		AP Lublin	542/1	3
Krzyżanowski Jakub	1825; 1827	Lublin	Introligator		AP Lublin	542/1	3
Krzyżanowski Mateusz	1825	Lublin	Introligator		AP Lublin	542/1	3
Kuczyński Michał	1826; 1827	Lublin	Rzeźnik		AP Lublin	542/1	3
Kulikowski Konstanty	1827	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Kurkurowicz Ignacy	1825; 1826	Lublin	Mydlarz		AP Lublin	542/1	3
Ladnoski Aleksander	1825	Lublin	Dozorca		AP Lublin	542/1	3
Lipski Michał	1827	Lublin	Lokaj		AP Lublin	542/1	3
Lorenc / Lorent Józef	1825; 1826; 1827	Lublin	Cieśla	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Lorenc Jan	1825; 1826	Lublin	Cieśla	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Matys Józef	1826	Lublin	Cieśla		AP Lublin	542/1	3
Matys Szymon	1826; 1827	Lublin	Cieśla		AP Lublin	542/1	3
Michalski Wojciech	1825; 1826	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Michałowski Prosper	1825	Lublin	Dzierżawca		AP Lublin	542/1	3
Mincel Jan	1827	Lublin	Kupiec		AP Lublin	542/1	3
Mincel Zygmunt	1827	Lublin	Kupiec		AP Lublin	542/1	3
Miracki Aleksander	1825; 1826	Lublin	Kapitan żandarmerii		AP Lublin	542/1	3
Morawicki Hipolit	1826; 1827	Lublin	Obywatel		AP Lublin	542/1	3
Morawicki Jan	1827	Lublin	Obywatel		AP Lublin	542/1	3
Morawski Kasper	1825	Lublin	Lokaj		AP Lublin	542/1	3
Morawski Stanisław	1825	Lublin	Obywatel		AP Lublin	542/1	3
Neyburg Jakub	1827	Lublin	Profesor		AP Lublin	542/1	3
Niezabitowski Jan	1826; 1827	Stara Wieś	Dziedzic		AP Lublin	542/1	3
Nitner Antoni	1825	Lublin	Krawiec		AP Lublin	542/1	3
Olejarski Antoni	1825	Lublin	Włościanin		AP Lublin	542/1	3
Oleksy Mikołaj	1826	Lublin	Cieśla		AP Lublin	542/1	3
Olewiński Wawrzyniec	1827	Lublin	Kantor		AP Lublin	542/1	3
Omiłowicz Jan	1826; 1827	Lublin	Rymarz		AP Lublin	542/1	3
Orłowski Józef	1826; 1827	Lublin	Konował		AP Lublin	542/1	3
Paszkowski Seweryn	1825; 1826; 1827	Garbów	Organista		AP Lublin	542/1	3
Pawłowski Stanisław	1827	Niedrzwica Duża	Pisarz browaru		AP Lublin	542/1	3
Piechowicz Włodzimierz	1825; 1826; 1827	Lublin	Były wójt gminy, kancelista		AP Lublin	542/1	3
Pilecki Franciszek	1826; 1827	Lublin	Wachmistrz		AP Lublin	542/1	3
Piotrawski Walenty	1825	Lublin	Murarz		AP Lublin	542/1	3
Piotrowicz Michał	1826	Dubienka	Nadleśny		AP Lublin	542/1	3
Piotrowski Julian	1826; 1827	Lublin	Protokolant		AP Lublin	542/1	3
Piotrowski Walenty	1826	Lublin	Murarz		AP Lublin	542/1	3
Pleszczyński Józef	1825	Lublin	Sekretarz		AP Lublin	542/1	3
Podłużny Antoni	1826	Lublin	Dozorca		AP Lublin	542/1	3
Podłużny Józef	1827	Lublin	Dozorca		AP Lublin	542/1	3
Pogonowski Tadeusz	1825; 1826	Lubartów	Burmistz		AP Lublin	542/1	3
Poplewski Kazimierz	1825	Lublin	Prezydent		AP Lublin	542/1	3
Rawski Wojciech	1827	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Rayter / Rajter Froim	1825; 1826	Lublin	Listonosz	Żyd	AP Lublin	542/1	3
Różycki Antoni	1827	Pliszczyn	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Rulikowski Walenty	1826	Lublin	Gracownik		AP Lublin	542/1	3
Sankowski Maksymilian	1826	Płouszowice	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Sawicki Szymon	1827	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Skowroński Leonard	1827	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Słogocki Konstanty	1825	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Sobolewski Konstanty	1825	Wilkołaz	Kapitan		AP Lublin	542/1	3
Sokołowski Mateusz	1827	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Stalski Józef	1827	Lublin	Podoficer		AP Lublin	542/1	3
Staynhauzer Józef	1825; 1826	Lublin	Kapelusznik		AP Lublin	542/1	3
Strendzel Henryk	1825; 1826; 1827	Lublin	Siodlarz	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Sulowski Józef	1827	Lublin	Bednarz		AP Lublin	542/1	3
Szanowski Franciszek	1825; 1826; 1827	Lublin	Policjant		AP Lublin	542/1	3
Sznebelin Karol	1825	Lublin	Szynkarz		AP Lublin	542/1	3
Szpot Paweł	1827	Lublin	Lakiernik		AP Lublin	542/1	3
Szumski Józef	1826	Lublin	Burmistz		AP Lublin	542/1	3
Szwarc Antoni	1825; 1826; 1827	Lublin	Piekarz		AP Lublin	542/1	3
Szwarc Florian	1825	Lublin	Piekarz		AP Lublin	542/1	3
Szyhander Hilary	1825	Lublin	?		AP Lublin	542/1	3
Szymaniecki Stanisław	1827	Lublin			AP Lublin	542/1	3
Święcki Tytus	1825	Lublin	Murarz		AP Lublin	542/1	3
Terlecki Michał	1827	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Tymiński Jakub	1827	Garbów	Rzeźnik		AP Lublin	542/1	3
Tymiński Jan	1827	Lublin	Rzeźnik		AP Lublin	542/1	3
Wagner Feliks	1826	Lublin	Bankier		AP Lublin	542/1	3
Wagner Gustaw	1825; 1826	Lublin	Aptekarz	Ewangelik	AP Lublin	542/1	3
Weber Bonifacy	1826; 1827	Lublin	Zakrystian		AP Lublin	542/1	3
Werner Antoni	1825; 1826	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Werner Marcin	1825	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Wieczorkiewicz Jan	1825; 1826; 1827	Lublin	Rymarz		AP Lublin	542/1	3
Więckowski Feliks	1827	Nałęczów	Organista		AP Lublin	542/1	3
Wilczyński Jakub	1825	Lublin	Strażnik		AP Lublin	542/1	3
Woloski Stanisław	1827	Lublin	Kalkulator		AP Lublin	542/1	3
Wolski Alojzy	1826	Lublin	Ogrodnik		AP Lublin	542/1	3
Wolski Franciszek	1826	Lublin	Ogrodnik		AP Lublin	542/1	3
Wysocki Tomasz	1826	Lublin	Cieśla		AP Lublin	542/1	3
Zajączkowski Ludwik	1827	Natuligłowy ?	Profesor		AP Lublin	542/1	3
Zakrzewski Antoni	1827	Lublin	Dozorca		AP Lublin	542/1	3
Zakrzewski Jan	1826; 1827	Lublin	Lokaj		AP Lublin	542/1	3
Zakrzewski Jędrzej	1825; 1826; 1827	Lublin	Wyrobnik		AP Lublin	542/1	3
Zasławski Marcin	1827	Lublin	Lokaj		AP Lublin	542/1	3
Zawacki Jakub	1827	Borzechów	Dzierżawca karczmy		AP Lublin	542/1	3
Zbysław Jędrzej	1825	Lublin	Muzykant		AP Lublin	542/1	3
Zgliczyński Stanisław	1826	Klesztów	Dziedzic		AP Lublin	542/1	3
Zimmerman Józef	1826	Lublin	Profesor		AP Lublin	542/1	3
Zimmerman Karol	1827	Lublin	Profesor		AP Lublin	542/1	3
Żabiński Stanisław	1825	Lublin	Szewc		AP Lublin	542/1	3
Żelisławski Antoni	1825	Prawiedniki	Ekonom		AP Lublin	542/1	3
Żmucki Wincenty	1825	Lublin	Obywatel		AP Lublin	542/1	3
Żurakowski Kajetan	1826; 1827	Lublin	Lokaj		AP Lublin	542/1	3