Opracowanie, którego pełny tekst (40 str.) w posiadaniu autorki, ukazuje w zarysie dzieje chłopskiego rodu z terenu Lubelszczyzny.
Wykorzystano rozmowy z żyjącymi członkami rodziny Staszewskich, akta metrykalne parafii Dys, św. Mikołaja i św. Agnieszki w Lublinie, monografię gminy Wólka autorstwa Elżbiety Roli oraz dawne i współczesne fotografie.
Włączony do „Szkicu” tekst „Na podstawie zapisków naszej Mamy” opracowała w 2016 roku Krystyna Staszewska.
Rozdziały : Wstęp
- Łucja, Krzysztof i ich syn Aleksander
- Wincenty Maciej Staszewski
- Pokolenia synów, córek i wnuków Wincentego
– Wawrzyniec Staszewski
– Andrzej Staszewski
– Agnieszka Staszewska Olszewska
– Franciszka Staszewska Galant
– Józef Staszewski
- Świdnik Duży – miejsca, domy, ogrody Staszewskich i Skowronków.
Pierwsi odnalezieni w aktach metrykalnych przodkowie rodziny, Łucja i Krzysztof Staszewscy zamieszkiwali w drugiej połowie XVIII wieku na Czwartku w Lublinie w jurydyce karmelitów, a następnie we wsi Tatary koło Lublina, tu urodziły się w latach 1779-1786 ich dzieci, po czym przeprowadzili się do wsi Rudka Kozłowiecka, par. Dys.
Ich najmłodszy syn Aleksander, urodzony w roku 1783, jest przykładem pauperyzacji większości chłopów terenu Lubelszczyzny w XIX wieku – od „włościanina”, „cieśli”, do „wyrobnika”.
Dwukrotnie żonaty, ojciec dwanaściorga dzieci ( prawdopodobnie ośmioro dożyło wieku dorosłego) nie doczekał poprawy ich losu, zmarł w wieku 63 lat jako „szynkarz w Pliszczynie”.
Owdowiała żona Klara z Lipskich, wyrobnica, miała na utrzymaniu najmłodszego syna Wincentego, którego osierociła w 1855 roku, gdy miał lat szesnaście. Chłopaka przygarnął przyrodni brat Wojciech, gajowy w Świdniku Dużym, zatrudniony od paru lat w folwarku, będącym uposażeniem lubelskiego szpitala św. Wincentego a Paulo (szarytek).
Dzieje Wojciecha i jego rodziny zasługują na oddzielne, obszerniejsze niż w „Szkicu” opracowanie .
Wincenty, prapradziad piszącej te słowa, po okresie służby w folwarku lub u bogatszych gospodarzy w Świdniku Dużym, ożenił się z córką ”rolnika, włościanina”- Józefą z Szewczyków,a po jej śmierci z Agatą Grzesiakówną. Z pierwszego małżeństwa miał troje, z drugiego ośmioro dzieci; dorosłość osiągnęło tylko pięcioro. Rodzina utrzymywała się z ziemi, którą wniosły w posagu żony Wincentego.
Z pewnością był zdolny i zaradny; mimo braku szkoły w młodym wieku został ławnikiem gminnym.
W dokumentach APL dotyczących spraw włościańskich znajdują się dowody kilkuletniej „walki” Wincentego o sprawiedliwy przydział poserwitutowego lasu. Ze wspomnień rodzinnych oraz faktu, że wykształcił najmłodszego syna, wynika że stał się gospodarzem zamożnym.
Dzieci Wincentego uczęszczały do szkoły powszechnej w Świdniku Małym. Najstarszy, Wawrzyniec również został ławnikiem, a nawet w latach 1903-1905 pełnił obowiązki wójta gminy Wólka. Gospodarował na roli w Świdniku Dużym, podobnie jak trójka średniego rodzeństwa.
Drugi w kolejności – Andrzej Staszewski, pradziadek autorki, odziedziczył dom po rodzicach niedaleko „Stawiny”, ożenił się z Józefą Niedziałkówną z Biskupia i prowadził gospodarstwo rolne. Jego potomkom w „Szkicu” poświęcono najwięcej miejsca.
Dwie córki Wincentego – Agnieszka i Franciszka, wyszły bardzo młodo za mąż za rolników, urodziły dzieci, ale obydwie nie żyły długo; Agnieszka Olszewska lat czterdzieści siedem, Franciszka Galant – trzydzieści dziewięć.
Historia życia najmłodszego syna Wincentego Staszewskiego i Agaty z Grzesiaków – Józefa, jest autorstwa jego córki Krystyny Staszewskiej. Opracowana na podstawie zapisków matki – Józefy z Malawskich, opowiedziana barwnie i zajmująco, stanowi serdeczny dowód upamiętnienia żywota człowieka niezwykłego, o którego losie zadecydował mądry wybór (i możliwości bytowe) ojca, by zdolnego chłopaka wysłać do szkół. Józefa, jako studenta Politechniki w Petersburgu, przekształconej w 1915 w szkołę wojskową, wcielono do carskiej Gwardii Oficerskiej. Dalsze dzieje młodego człowieka to dramatyczne losy w rewolucyjnej Rosji , trudna droga do Polski – do Świdnika Dużego, następnie do Lublina, Krasnegostawu, Gliwic, gdzie osiadła część rodziny.
Wincenty nie dożył powrotu syna z młodą żoną z Rosji, zmarł w 1918 roku.
Niemal sto lat później wnuk Wincentego a syn Józefa, obecnie Waldemar Staszewski, obecnie dziewięćdziesięcioletni, w ostatnich latach zapisał wspomnienia rodzinne – wczesne dzieciństwo spędzone w w Świdniku Dużym, wyjazd rodziny „za chlebem” do Lublina i Krasnegostawu przed drugą wojną światową, przeżycia wojenne (głównie w Krasnymstawie). Dar literacki, charakteryzujący również rodzeństwo Waldemara, sprawił, że przeszło pięćsetstronicowy tom czyta się z zainteresowaniem, a momentami z rozbawieniem, bo autorowi oprócz nadzwyczajnej pamięci dopisuje dowcip.
„Szkic” kończy opis miejsc i domów w Świdniku, gdzie zamieszkiwali Staszewscy. Znikają one z krajobrazu wsi, zastępowane przez współczesne budynki, uprawy, ogrody, tak jak znikł pył wiejskiej drogi, obecnie asfaltowej. Stara szosa mełgiewska z „kocich łbów”, którą Staszewscy, Skowronkowie, Olszewscy, Galantowie, Kisielowie jeździli furmankami do kościoła św. Mikołaja i św. Agnieszki na Kalinowszczyznę i na targi do Lublina, biegnie dziś nieopodal, blisko najmłodszego w Europie lotniska.
W załącznikach drzewo genealogiczne, fotografie, kopie dokumentów archiwalnych.
Fot. 1 Uczniowie Szkoły Powszechnej w Świdniku Małym, r.1930 – 1932 ?
Wg Waldemara Staszewskiego z Gliwic fotografię wykonał Jego ojciec albo matka, on sam na kolanach nauczycielki (?)
Wg Honoraty Kołtunik z d. Tkaczyk :
I rząd (siedzą na ziemi, od lewej) : Marian Krzysiak, Stanisława Kołtunik/Kamińska, Barbara Jaszczak, Antonina Szewczyk albo Jerzy Staszewski, Wójtowicz
II rząd : Wanda Toruń/Jakubas, Kazimiera Kisiel/Puszka, Flis, Aniela Lipiec, Aniela Olszewska/Toruń, Irena Bednarczyk, Kazimiera Kręglicka, ?Salerek, Aleksandra Szewczyk,Zofia Bicz/Małaj
III rząd : Maria Wrona/Stawecka, Marianna Nowacka/Tatara, Helena Bicz, Helena Wójcik/Skiba, nauczyc. Tomalanka?, ? , Marianna Kołtunik/Krzyzanowska, Czesława Świda/Matysiak, Aniela Kosior/Ryś
IV rząd : Matysiak, Sobczyk, Antoni Kowalczyk, Matysiak, Józef Jakubas, Józef Tkaczyk, Stefan Dybkowski, Jan Jabłoński, Józef Skiba
V rząd : ?, Stefan Choina, Jan Niedziałek, Franciszek Skrzypek, ?, Michał Bicz, ?, ?, ?, Stanisław Kosior, Michał Wójcik
Fot. 2 Dziewczyna ze Świdnika Dużego ok. 1920 r. , Agnieszka Staszewska/Olszewska ?
Fot. 3 Mieszkańcy Świdnika Dużego ok 1935 ( w środku , z koralami, Marianna Staszewska/Gębka)