Po upadku Rzeczpospolitej w 1795 roku, Lubelszczyzna trafiła do zaboru austriackiego. Nowe władze natychmiast przystąpiły do likwidacji wszelkich przejawów polskości, podjęto także walkę z językiem polskim jako elementem najbardziej widocznej odrębności państwowej. Wiele szkół zamknięto lub przemianowano na niższego stopnia. Językiem oficjalnym stał się austriacki, zaś program nauczania był wsteczny i pozbawiony dawnego, oświeceniowego postępu. W 1807 roku powstało Księstwo Warszawskie (1807-18015). Powołano do życia polskie władze państwowe, które przystąpiły do reorganizacji szkolnictwa. Po wygranej wojnie z Austrią, do Księstwa Warszawskiego przyłączono tereny zajęte przez to państwo po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej. Na nowo przyłączonym terenie zaczęła funkcjonować Komisja Dozoru Edukacji, której zadaniem było zreformowanie szkolnictwa. Przywrócono język polski, historię i geografię kraju ojczystego oraz wprowadzono nauczanie języka francuskiego. W Departamencie Lubelskim szkolnictwem miała zarządzać Izba (później Dyrekcja) Edukacyjna, której przewodził Stanisław Kostka Potocki. Szkoły elementarne za jego kierownictwa stały się świeckie, praktyczne i o patriotyczno-obywatelskim charakterze. W wyniku starań departamentowego dozoru szkolnego, który pod kierunkiem księcia Macieja Jabłonowskiego działał na terenie departamentu lubelskiego, już w 1810 roku powstała w Lublinie pierwsza publiczna szkoła elementarna. W tym okresie obok szkoły lubelskiej, na terenie departamentu działało jedynie 10 tego typu szkół, zaś dzięki staraniom dozoru szkolnego, już w kolejnym roku liczba ta wzrosła do 39. Po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815-1915) szkolnictwo powierzono nowo powstałej instytucji, Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pod kierunkiem Stanisława Kostki-Potockiego następował rozwój szkolnictwa elementarnego, zaś po jego dymisji w 1820 roku, stery przejął Stanisław Grabowski określany mianem wstecznika i klerykała. Za jego kadencji nastąpił faktyczny zanik szkolnictwa elementarnego na wsi, zaś w miastach funkcjonowanie tych szkół było możliwe dzięki wsparciu urzędów municypalnych (miejskich). Do szkoły elementarnej mogła uczęszczać młodzież w wieku 6-15 lat obojga płci, bez względu na narodowość i wyznanie. Uczniowie wywodzili się z niższych klas społecznych tj. chłopskiego i mieszczańskiego. W szkole uczono religii, czytania i pisania w języku polskim, podstawowych zagadnień związanych z arytmetyką oraz posługiwania się takimi jednostkami jak miara i waga oraz obrót pieniądzem. Zdarzało się, że w takiej szkole uczono języka rosyjskiego i łacińskiego oraz przyrody i geografii. Szkołą, w której przekazywano dodatkową wiedzę była m.in. Szkoła Elementarna w Lublinie, która pod kierunkiem Jana Ciepielewskiego osiągała dobre wyniki. W 1833 roku ustawa o szkolnictwie przerzuciła obowiązek nadzoru nad szkołami elementarnymi na proboszczów i dziedziców, zaś utrzymanie szkoły miało odbywać się z dobrowolnych składek ludności zamieszkującą wsie i miasta. Był to poważny krok wymierzony przeciwko szkolnictwu, które z braku odpowiednich funduszy borykało się z coraz większymi problemami. Kolejna ustawa z 1840 roku zrównała szkolnictwo Królestwa Polskiego z bardzo zacofaną oświatą Imperium Rosyjskiego, co doprowadziło do jeszcze większego upadku. Decyzja cara z 1851 roku o braku obowiązku wysyłania dzieci do szkół elementarnych pogłębiła tylko ten stan. Warto przytoczyć w tym kontekście wyliczenia prof. W. Śladkowskiego, który liczbę szkół elementarnych w guberni lubelskiej w 1840 roku określił na 108 i 4975 uczniów zaś w 1860 było już 87 szkół w których uczyło się 4395 uczniów. Po powstaniu styczniowym sytuacja szkół była dość nieciekawa. Warto zaznaczyć że w połowie lat 70tych XIX wieku, w Lublinie funkcjonowało tylko 6 szkół elementarnych. W 1819 roku w Lublinie powstała szkoła rzemieślniczo-niedzielna. Była to pierwsza w Lublinie a druga po warszawskiej szkoła przeznaczona dla terminatorów i uczniów, chcących w przyszłości zostać rzemieślnikami. Siedziba szkoły mieściła się w lokalu Szkoły Elementarnej w Lublinie, zaś nauczycielem był wspomniany wcześniej Jan Ciepielewski. Szkoła posiadała dwie klasy, w których uczyło się między 100-150 uczniów w wieku 8-30 lat. W szkole uczono czytania i pisania, obliczeń rachunkowych, elementy technologii, chemii oraz mechaniki. Na stronie Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego publikujemy zachowane w Archiwum Państwowym w Lublinie spisy uczniów Szkoły Elementarnej i Rzemieślniczo-Niedzielnej w Lublinie. Wierzymy, że odnalezione tam informacje wzbogacą Państwa opracowania rodzinne i dostarczą odpowiednich informacji potwierdzających edukację. Piotr Glądała, Łukasz Mazurek.